เปิดที่มาความขัดแย้ง “ปราสาทตาเมือนธม”

ปราสาทตาเมือนธม หรือ Prasat Ta Muen Thom (เขมร: ប្រាសាទតាមាន់ធំ) เป็นโบราณสถานสมัยอาณาจักรขอม ตั้งอยู่บนแนวชายแดนไทย–กัมพูชาในพื้นที่อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ (บ้านหนองคันนาสามัคคี ตำบลตาเมียง)

🏛️ เจ้าของและการขึ้นทะเบียน

• สร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 16–17 ตามศิลปะแบบบาปวน (Baphuon Style) โดยพระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 (Udayadityavarman II) 

• เป็นศาสนสถานในศาสนาฮินดู นิกายไศวนิกาย (นับถือพระศิวะ) 

• กรมศิลปากรของไทยได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของประเทศไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2478 และพื้นที่ปราสาททั้งหมดอยู่ในเขตประเทศไทย 100% 

🌐 ความสำคัญทางประวัติศาสตร์

• ปราสาทตั้งอยู่บนโขดหินตามธรรมชาติซึ่งเป็น “สยัมภูศิวลึงค์” (ลึงค์ตามธรรมชาติ) สะท้อนถึงความศรัทธาและพิธีกรรมทางศาสนาขอม 

• การหันหน้าไปทางทิศใต้ไม่เหมือนปราสาทขอมทั่วไป แสดงถึงการเชื่อมโยงกับแนวเส้นทางโบราณจากเมืองพระนครสู่เมืองพิมาย ผ่านช่องเขาตาเมือน 

ที่มา​ : th.wikipedia.org

ปราสาทตาเมือนธมกลายเป็นข้อพิพาทระหว่างไทย–กัมพูชา เนื่องจาก ตั้งอยู่บนแนวชายแดนที่ทั้งสองฝ่ายตีความไม่ตรงกัน แม้ตัวปราสาทจะอยู่ในเขตไทย (อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์) และขึ้นทะเบียนโดยกรมศิลปากรไทยตั้งแต่ พ.ศ. 2478 แล้วก็ตาม แต่มีปัจจัยหลายด้านที่ทำให้เกิดความขัดแย้งระหว่างสองประเทศ ดังนี้:

🔹 1. ที่ตั้งบนแนวชายแดนพาดผ่าน “สันปันน้ำ”

• ปราสาทตาเมือนธมตั้งอยู่บน เทือกเขาพนมดงรัก ซึ่งเป็นแนวพรมแดนธรรมชาติระหว่างไทย–กัมพูชา

• การตีความพรมแดนไม่ตรงกัน เพราะไทยใช้ “สันปันน้ำ” (แนวสันเขา) เป็นเส้นเขตแดน ขณะที่ฝรั่งเศส (ผู้เคยปกครองกัมพูชา) ใช้ “แผนที่ภาคผนวกหนึ่ง” (Annex I Map) ที่วาดขึ้นโดยฝรั่งเศส โดยไม่ยึดตามหลักสันปันน้ำ

• นี่เป็นที่มาของข้อพิพาทพรมแดนอื่น ๆ ด้วย เช่น กรณีปราสาทพระวิหาร

🔹 2. เส้นทางและการเข้าถึงจากฝั่งกัมพูชา

• แม้ตัวปราสาทจะอยู่ในไทย แต่ ทางขึ้น-ลงที่สะดวกที่สุดอยู่ฝั่งกัมพูชา

• ทางกัมพูชาเคยกล่าวว่าคนในพื้นที่ของเขาเคยดูแลปราสาทนี้มาก่อน และอ้างความใกล้ชิดทางวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์

🔹 3. ความคลุมเครือของหลักเขตแดน

• หลักเขตแดนที่ 23 และ 24 ใกล้ปราสาทยังมีการตีความต่างกัน เช่น บางฝ่ายกล่าวว่าปราสาทเลยจากหลักเขตไปเพียงไม่กี่ร้อยเมตร

• ความไม่แน่ชัดนี้ ทำให้เกิดความอ่อนไหวในทางทหารและการเมือง

🔹 4. การปะทะระหว่างทหารสองฝ่าย

• ช่วงปี 2551–2555 มีความตึงเครียดและการปะทะกันในหลายพื้นที่ชายแดน รวมถึงปราสาทตาเมือนธม

• แม้จะไม่มีความรุนแรงระดับเดียวกับกรณีปราสาทพระวิหาร แต่การตั้งฐานทหารใกล้กันและการเคลื่อนกำลังบ่อยครั้ง ทำให้สถานการณ์อ่อนไหวตลอดเวลา

🔹 5. มุมมองเชิงวัฒนธรรมและอัตลักษณ์

• กัมพูชาถือว่าปราสาทขอมในพื้นที่นี้เป็น “มรดกทางวัฒนธรรมของชาวเขมร” ที่ควรได้รับการคุ้มครองโดยรัฐกัมพูชา

• ขณะที่ไทยมองว่า โบราณสถานเหล่านี้เป็น “มรดกขอมโบราณที่อยู่ในแผ่นดินไทย” และมีสิทธิ์ควบคุมดูแลตามกฎหมายระหว่างประเทศ

📌 สรุป

แม้ตัวปราสาทตาเมือนธมจะอยู่ในเขตแดนไทย จังหวัดสุรินทร์ โดยพิกัดและการขึ้นทะเบียน และได้รับการดูแลโดยกรมศิลปากร นับเป็นโบราณสถานสำคัญที่สะท้อนอำนาจและวัฒนธรรมขอมโบราณ  แต่ความขัดแย้งเกิดจากปัจจัยประวัติศาสตร์ ชาติพันธุ์ การตีความเขตแดน และความอ่อนไหวของสถานการณ์ชายแดน